Polarna czapa lodowa
Polarna czapa lodowa – obszar okołobiegunowy planety (lub księżyca planety) pokryty lodem. Termin ten obejmuje zarówno obszary pokryte lądolodami, jak też lód morski. Na Ziemi występują one w Arktyce i Antarktyce.
Polarne czapy lodowe może tworzyć zarówno lód wodny, jak też inne substancje występujące w stanie stałym w obszarze podbiegunowym danego ciała niebieskiego; na Marsie, oprócz wody, czapy polarne tworzy zestalony dwutlenek węgla[1].
Ziemskie czapy polarne
[edytuj | edytuj kod]
Na Ziemi czapy lodowe pokrywają kontynent Antarktydy i okoliczne morza (półkula południowa) oraz Ocean Arktyczny wraz z wyspą Grenlandią (północna). W ujęciu rocznym ich zasięg zmienia się na skutek sezonowych zmian pokrywy lodu morskiego. W ujęciu wieloletnim trend zmian jest różny dla obu półkul. W związku z ociepleniem klimatu w Arktyce maleje zarówno zasięg lodu morskiego, jak i lądowego. W Antarktyce zaś spada powierzchnia zajmowana przez lód lodowcowy, powiększa się natomiast zasięg sezonowego lodu morskiego. W historii geologicznej zasięg czap polarnych ulegał znacznym wahaniom, w okresach zlodowaceń obejmowały one znaczną część obu półkul[2][3], ale bywały też okresy gdy Ziemia nie posiadała czap polarnych, a w regionach podbiegunowych panował klimat umiarkowany[4][5]. Lądolody, bardzo rozległe w plejstocenie, ograniczają się obecnie do Antarktydy na półkuli południowej i lądolodu grenlandzkiego na półkuli północnej. Przy dzisiejszym układzie kontynentów nawet całkowite stopienie czap lodowych nie spowodowałoby znacznego zmniejszenia powierzchni lądów na Ziemi, ale dotknęłoby wiele gęsto zamieszkanych, nizinnych obszarów nadmorskich[6].
Marsjańskie czapy polarne
[edytuj | edytuj kod]
Mars również posiada czapy polarne na obu biegunach, przy czym północna ma większy zasięg. Są one złożone z zamarzniętej wody z dodatkiem dwutlenku węgla, czyli suchego lodu. Ze względu na nachylenie osi obrotu Marsa podobne do ziemskiego, na obu planetach występują podobne pory roku. W czasie marsjańskiej zimy w północnej okolicy podbiegunowej powstaje warstwa zamarzniętego dwutlenku węgla o miąższości 1 metra, która sublimuje całkowicie w lecie; zimowa warstwa suchego lodu na południu jest osiem razy grubsza i nie znika całkowicie nawet w lecie[1]. Szczeliny widoczne w północnej czapie lodowej, w tym wielki kanion Chasma Boreale, ukazują liczne warstwy lodu i pyłu naniesionego przez burze piaskowe.
Czapy polarne na księżycach Układu Słonecznego
[edytuj | edytuj kod]
Czapy lodowe, złożone głównie z lodu wodnego, posiada krążący wokół Jowisza Ganimedes, największy księżyc w Układzie Słonecznym. Ich istnienie (i brak czapy polarnej na podobnej wielkości księżycu Kallisto) może być związane z dawną aktywnością geologiczną Ganimedesa[7], lub też z uderzeniami cząstek plazmy poruszającej się w polu magnetycznym Jowisza[8].
Także na Trytonie, księżycu Neptuna, sonda Voyager 2 zaobserwowała rozległą południową czapę polarną. Tworzy ją zestalony azot i metan[9]. Czapa lodowa występuje prawdopodobnie również na Plutonie[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Mars Polar Regions. Windows to the Universe, 2008-07-07. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Paleomap Project: Last Ice Age
- ↑ Paleomap Project: Late Carboniferous Climate
- ↑ Paleomap Project: Early Eocene Climate
- ↑ Paleomap Project: Late Triassic Climate
- ↑ "What If All the Ice Melts?" Myths and Realities
- ↑ Edward J. Shaya, Carl B. Pilcher. Polar cap formation on Ganymede. „Icarus”. 58 (1), s. 74-80, kwiecień 1984. DOI: 10.1016/0019-1035(84)90098-8.
- ↑ R.E. Johnson. Polar ‘‘Caps’’ on Ganymede and Io Revisited. „Icarus”. 127, s. 469-471, 1997. [dostęp 2011-02-22].
- ↑ The Poles of Triton. Windows to the Universe, 2009-04-21. [dostęp 2011-02-22].
- ↑ New Horizons Sees More Detail as It Draws Closer to Pluto. [w:] New Horizons [on-line]. Uniwersytet Johnsa Hopkinsa, Applied Physics Laboratory, 2015-05-27. [dostęp 2015-06-07].